Eda Zari zotëron gjithë skenën dhe sallën e Katedrales së Re Ortodokse në Tiranë, ku jep koncertin e saj për artdashësit shqiptarë. Është rast i rrallë të shohësh muzikën jaz të interpretohet nga një shqiptare, aq më shumë nga një këngëtare e kalibrit si Eda Zari, pikërisht në Tiranë. Është qetësi absolute, ndërsa dëgjohet vetëm Eda dhe timbri i zërit të saj që shpërndahet në çdo skaj të sallës së koncerteve në kishën mu në zemër të metropolit. Nuk di përse është zgjedhur kjo sallë, por është tejet gjigand një investim i kohëve të fundit të shtetit shqiptar, teksa zëri i Edës shpërndahet në çdo skaj, duke u kombinuar bukur me tingujt e muzikës jaz dhe vargjet e poetëve të njohur gjermanë dhe shqiptarë.

Kanë ardhur shumë artdashës të ndjekin enkas muzikën e Eda Zarit dhe të një grupi të njohur e tejet profesionist gjerman. Këngëtarja e jazit ndihet si në shtëpi në të dy botët: në Gjermani dhe Shqipëri. Për rrjedhojë, edhe muzika e saj është shumë e larmishme. Për “Tetorin gjerman 2014” ajo krijoi një program, muzika e të cilit përbëhet nga një lidhje emocionale vargjesh në gjermanisht dhe shqip. Ajo, së bashku me muzikantët e saj të klasit të lartë, debutoi në një mbrëmje ku kultura, poezia, muzika gjermane dhe ajo shqiptare krijojnë botë të reja tingujsh dhe emocionesh.

Ambasadori gjerman Hellmut Offmann ka nderin të ngjitet në skenën ku duket që është kujdesur në detaje për këtë koncert. Ndihet mirë dhe gjatë gjithë mbrëmjes shijon muzikën; pranë tij është ulur Ekumenik Bartolemeu i Parë, të cilët shijojnë këta tinguj dhe vargje.

Eda zotëron skenën, këndon, reciton dhe hera herës bën batuta të goditura. Gjithashtu, bën edhe rolin e moderatores. Gjatë këtij koncerti mban veshur fustane të ndryshme, të cilat tregojnë bukur format dhe tiparet e saj prej një shqiptareje me banim prej vitesh në Gjermani. Në përfundim të koncertit veshi një fustan me motive gjermane e po me atë veshje karakteristike me lule mbërrin në barin modest “Heminguej”, ku takohet me ne, miqtë e saj. Pasi darkoi me miqtë e saj gjermanë dhe i njohu ata me kulinarinë shqiptare, Eda u ndje e qetë, pasi koncerti shkoi për mrekulli…

E shpërngulur prej vitesh në Gjermani, e martuar me vendas, nënë e dy fëmijëve të bukur, Eda vjen në një rrëfim ekskluzivisht për revistën “Elite”. Prej Dyseldorfit, nga ku edhe jeton prej vitesh, këngëtarja me zërin dhe look-un e veçantë rrëfen mbi jetën dhe karrierën e saj. Flet për muzikën, pasionet që ka, si dhe projektet në vazhdim.

Ju sapo latë Shqipërinë dhe një projekt të bukur siç ishte “Kënga ime”, e cila u realizua në Tv Klan. Një program artistik që iu riktheu pas kaq shumë vitesh, si ishte kjo eksperiencë për ju? Ç’mund të thoni për muzikën shqiptare, evoluimin e saj dhe në ç’pikë është ajo aktualisht?

Një eksperiencë dhe kohë intensive, interesante, pa kompromise, e vaisur me lirinë kritike konstruktive ndaj krijuesve dhe debutuesve. “Kënga ime” (produksion i përveçëm i trios, vëllezërit Laço dhe Adi Hila) qe një podium, një platformë dhe vend për të manifestuar një pjesë së asaj që unë e quaj mospranim të antivlerës, shundit dhe tollovisë muzikale që me të padrejtë e ka tulatur veshin e publikut tonë. Pse them pa kompromise? E fisshme është të vlerësosh duke i mbetur besnik principit të vlerës. Askush nga këngëtarët që u prezantuan në atë spektakël nuk e ka pasur të nevojshme votën time, në pikëpamjen e vlerësimit të tyre individual. Për ta, gjithmonë është publiku që “i vë vulën” me duartrokitjen e tij duke i bërë jehonë. Por, mendimet dhe sugjerimet e mia nuk qenë aty për të riprezantuar masën, as për të gjykuar shijet e askujt (dhe këtu guxoj të flas në emër të jurisë së këtij spektakli). Pozicioni im (dhe i jurisë) nuk qe edukativ, sepse arti s’ka qëllim të edukojë, por të sjellë kualitet, të ndërgjegjësojë atë vesh dhe mendje të hapur muzikale, të krijojë dhe ta vendosë “kufirin te thana” që jo çdo qejfli e që e do muzikën si hobi mund të trajtojë zhurmshëm qetësinë e një kabaje, një serenate, të torturojë padrejtësisht melosin e origjinalitetit të gurrës së këngës sonë tradicionale. Po ashtu, kjo vlen edhe për krijimet dhe trajtimet e reja. Ajo që ndoshta mund t’ju tingëllojë patetike është pikërisht kjo frymë me të cilën shumë artistë (në zhargon do të thoshim dem baba dem artistë), apo krijues të rinj apo progresivë, debatojnë nëpër qarqet e tavolinat e tyre. Shumë kompozitorëve dhe orkestruesve, kantautorëve apo vargjethurësve u vjen turp kur shohin nëpër kanale të caktuara televizive se në çfarë derexheje arrin të ofrojë pseudoarti dhe muzika shqiptare. Për të treguar këtë frymë, mendova që “Kënga Ime” është shansi im dhe tavolina e kësaj Jurie ishte vendi fiks për të thënë: Kujdes! Provoje me dashuri ta sjellësh këngën tënde edhe me “zë të lartë, të çjerrë apo romantik”, por sille të kultivuar, me një tematikë të caktuar vargu, me një mesazh, me shpresë, me rebelizëm, nostalgji, por bëmë të besoj se i je përkushtuar. Dhe na lini rehat me komercializmat! Ndaj, më shumë identitet! Publiku e ka humbur besimin se e vërteta e kualitetit ekziston. Le t’ia kthejmë atij besimin, se jo çdo gjë blihet për të qenë me vlerë. Kemi shumë interpretues, por na mungojnë krijuesit e mirëfilltë. Tjetra, dhe me esencialja: artistët me ambicie profesionale, ekzekutues dhe krijues “klithin” se iu mungon konkurrenca e mirëfilltë për t’u zhvilluar vetë më tej, se kjo i rrezikon të bien në apati vetëkënaqësie, pa kuptuar. Pra, janë një sërë faktorësh. “Lëreni kishën në fshat” thotë gjermani, që nënkupton njerëzit e duhur, për të zënë brumin e duhur në vend dhe në kohën e duhur. Paçka se dikujt mund t’i jetë dukur ky spektakël një pikë shiu në gur zalli, uroj që të gjithë ta kenë këtë filozofi për të bërë kaq “pika shiu” me nivel. Në ç’pikë është muzika jonë aktualisht? Si kudo në botë! Përgjigje e përgjithshme? Mirë! Kur të kemi disa “tavolina rrumbullake” me kritikë të mirëfilltë konstruktivë arti, të pavarur dhe me dëshirën për ta vënë gishtin në plagë kur duhet dhe atëherë kur s’mund të mbulohet dielli me shoshë, kur pas çdo koncerti, festivali, ekspozite apo çfarëdo aktiviteti të ketë një ide se ku duhen përveshur mëngët dhe ku duhet të jemi nikoqirë me vlerat, atëherë do të kemi një sistem vlerash dhe evoluimi, për të evituar efektin “në vendnumëro”. Dhe përpjekjet këto kohët e fundit kanë treguar që arti ynë di të jetë edhe ndryshe

.

 

Aktualisht u kthyet në Dyseldorf, mund të më thoni cilat janë projektet dhe aktivitetet tuaja aktuale aty?

Po, nëse do të vini më 5-6 shtator 2014 në Berat, do të shikoni frytin e së tashmes dhe punës për festivalin “JAZZ & Wine Int. Festival Albania”. Ky projekt është tashmë me një koncept dhe dimension krejt të ri. Në këtë festival (i cili është i pari nga lloji dhe soji në Shqipëri, Maqedoni, Kosovë dhe Mal të Zi) do të ngjizen dy mediumet: Muzika Jazz (që tashmë është gjithashtu nën mbrojtjen e UNESCO-s, si dhe Isopolifonia jonë) dhe kulinaria e verës shqiptare. Pse vera, do të thoni? Pse jo birra apo pije të tjera, mund të ishin përfshirë? Jazz & Verë është për atë publik që e adhuron spontanitetin dhe improvizimin, blunë balladeske që i fal intimitetit cilësi jetësore. E pra, ashtu mish e thua shkon e kuqja e verës, e athëta e drunjtë apo aroma frutore e së bardhës. Vera është për shumë njohës të saj fisnike, ajo që e shoqëron dhimbjen njerëzore si besnike e denjë. Vera i lë hapësirë trillit poetik. Prapë do të thoni, një konjak “Skënderbeu” legjendar, një rum, uiski me akull do t’u shkonte netëve të ngrohta të shtatorit. Jo! Vera është pjesë e traditës sonë (krahas rakisë), ndaj janë ftuar kantinat me më emër të verës shqiptare, që denjësisht konkurrojnë në panairet dhe tregun e huaj. Siç e shikoni, humba në tul të këtij projekti… Në festival do të kemi bande dhe artistë me emër nga bota e Jazz Music, si dhe artistë të falshëm të Jazz Music shqiptare dhe trojeve shqipfolëse. Ejani më 5-6 shtator në Jazz & Wine, në Beratin e lashtë, në kalldrëmet që ndoshta s’i durojnë takat e larta, por shpirt që noton në det ëndrre. Projekti që kam po aq për zemër dhe që është në punë e sipër është albumi “Jazzantine” Jazz conversation with

Bizantium. (Këtu nuk them shumë, ka tepër vend për surpriza, që kur të dalë të jetë hallvë e nxehtë)

.

 

Prej shumë vitesh ju e keni “braktisur” Shqipërinë, mund të na tregoni si u gjendët në Gjermani? Si ndodhi?

 

Braktisur?! Pse?! Zhvendosje po! Sistemi i asaj kohe më mori vëllanë në kufi (flas për atë Shqipëri që kish frymën dhe hijen e “Xhaxhit”, ku Blloku nuk ishte ai që është sot… të tjerat janë vetëkuptueshmëri). E kam thënë edhe gjetkë. Shqipëria është kasollja ime, është vatra e dashurisë që flet shqip dhe ku kuptohesh pa folur. Është e bukur aty ku Valbona të tundon, ku Guri i Përmetit ta bën mëngjesin panoramë të përveçme. Kur nuk të bën më ish-Blloku i zhurmshëm i Tiranës, ia fut krahun një miku apo mikeje dhe zë një rreze e pi salep apo i gëzohesh një kokteji te “Hemingway” për qejfin tënd. Aty ku lehin qentë natën, dhe nëpër autobus bëhesh sardele. Aty ku takon një grua të thyer në moshë dhe flet me orë të tëra për erëzat apo çajin e malit. Gjermanisë i jam mirënjohëse për gjithë ç’kam gjetur, mësuar, krijuar dhe kam. Ku jam e vendosur? Jam pa atdhe! Do të jem përherë aty ku kam zemrën; dhe uroj të mbetet kështu.

 

Ju jeni këngëtare profesioniste, një këngëtare e pëlqyer mjaft jo vetëm nga artdashësit dhe nga kritika e huaj. Si ndiheni për këtë dhe ç’mendoni se e bën muzikën tuaj ta duan kaq shumë të huajt?

 

Nuk mendoj dhe as paramendoj për strategjinë, si mund të bëj për tërë këtë. Kam luksin dhe privilegjin të bëj atë që dua. E bëj se s’di ndryshe. Dhe jam mirënjohëse për gjithë ç’më falin artdashësit, ata që më ndjekin tashmë prej vitesh. Dhe më vjen ëmbël kur dëgjoj një norvegjez, apo grek a zviceran tek këndon ritmet apo modet tona. Ja, kjo është e tëra, pa dashur ta ekzagjeroj.

Nga ç’frymëzohesh ti Eda?

 

Kjo është pyetje me taban. Dashuria! Kjo është e para. Më pas vijnë ato gjërat… E keni parasysh atë momentin e makros, kur ke lupën në dorë dhe fillon sheh apo zbulon të imëtat? Aromat (lavendel, jasemin, temjan, mimozë, trëndafil i egër) Fotografia, Magjia e Fjalës (libri, biografitë. Lasgushi dhe Wild janë kur e hirta gjermane ta than inspirimin). Udhëtimet, kabaja dhe gazavajet përmetare, nostalgjia.

 

Si çdo artist dhe ju keni shijet dhe zgjedhjet tuaja, nëse do të ktheheshim pas në kohë cilët kanë qenë idhujt tuaj në ato vite, ndoshta në vitet e para të formimit tuaj si një artiste e re. Nga të huajt, kë do të veçonit?

 

Fatime Sokoli, e them dhe e kam thënë. Diva Pagarusha, Remzi & Myslym Lela. Si dhe impakti i repertorit të Big Band-ve të viteve 30. Chat Becker, Billy, Boby Mc Ferrin.

 

Cilat janë hobet tuaja?

 

Fotografia, libri (mes nesh… ço ku shkruaj edhe unë, po ua mbaj sirtarëve).

…(vijon e plote ne print)